Reactieve depressie

In tegenstelling tot een depressie zonder aanwijsbare reden is een reactieve oftewel exogene depressie een stemmingsstoornis met ingrijpende symptomen dat een gevolg is van een geestelijk of lichamelijk trauma. Dit soort depressie is eigenlijk een logische reactie van het lichaam op een gebeurtenis waarvoor de draagkracht te laag is. Een ondraaglijke gebeurtenis ontregelt de geest.

Wanneer is er sprake van een depressie?

Tegenwoordig is het vrij modieus een persoon die in een 'dipje' zit het etiket depressie op te plakken. Iedereen kent wel perioden van somberheid, tijden dat alles fout lijkt te gaan, en een gevoel alsof je nergens meer zin in hebt. Dit is niet direct een depressie. Soms is de scheidslijn tussen een nog normale stemming en een depressieve stemming niet goed te leggen, daarbij komt dat een persoon meestal langzaam afglijdt in een depressie, zodat de stoornis lang onopgemerkt kan blijven. Er zijn kernsymptomen aan te wijzen die duiden op een depressie:

• Beduidend veranderde en sombere stemming die langer aanhoudt dan twee weken.
• Nergens meer plezier in hebben, onvermogen om te lachen, pessimisme.
• Huilbuien van ernstige aard, meerdere malen per dag.
• Slaapstoornissen, d.w.z. veel te veel willen slapen of juist wakker liggen.
• Geen eetlust en misselijkheid.
• Gewichtsverlies van meer dan 5% van het totale gewicht.
• Energieverlies, ernstige moeheid.
• Concentratieproblemen, geen interesse in omgeving.
• Paniekaanvallen en hyperventilatieaanvallen.
• Ernstig gevoel van wanhoop en machteloosheid.
• Grote angst om 'gek te worden'.
• Terugkerende gedachten aan de dood of aan zelfdoding.

Jezelf kwijt raken

De algemene stemming kan bij een ernstige depressie flink dalen. De patiënt is de wanhoop nabij en ziet geen uitweg meer. Alles wordt negatief ervaren. Als er huilbuien zijn luchten deze niet op. De tranen voor de volgende huilbui liggen al klaar en de drempel om tot huilen te komen is extreem verlaagd. Soms heeft men enkel een gevoel te moeten huilen maar lukt dat niet. Kenmerkend is voorts dat je nergens meer van kunt genieten en werkelijk overal tegenop ziet. Dit houdt in de praktijk in dat het al als teveel wordt ervaren om even een trap op te lopen, iets te pakken, iets op te ruimen, een telefoontje te plegen, een paar meter door het huis te lopen naar een andere kamer, enzovoorts. De depressieve patiënt komt helemaal tot niets. Patiënten beschrijven dat ondanks dat de ze de wereld om hen heen wel kunnen ervaren hun gevoel ervoor weg is. Het gevoel om ergens vreugde aan te beleven is dood. Men voelt niks. De patiënt ervaart dit als angstaanjagend.

Voor de ernstig depressieve patiënt hoeft het leven niet meer. Soms komt die gedachte slechts nu en dan op, maar soms is het blijvend aanwezig. De patiënt ziet de dood als de oplossing van zijn lijden. Andere mogelijkheden zijn voor hem ondoenlijk, onrealistisch en niet meer de moeite. Hij kan denken dat hij de omgeving tot last is, een extra reden om niet langer meer te willen leven. Bij de depressieve patiënt is het gevoel voor realiteit, zoals elk gevoel, ook gewijzigd. De patiënt kan niet meer goed oordelen en heeft hulp nodig. Het griezelige van een depressie is dat de patiënt 'in de verte' wel weet dat hij psychisch ziek is maar dat hij ondanks genoeg verstand, zichzelf en zijn gevoelsleven zoals het ooit was, is kwijtgeraakt.

Aanleiding moet worden verwerkt

Een reactieve depressie heeft een aanleiding. Dood van een naaste, echtscheiding, ontslag, faillissement, verlies van welke aard ook, kunnen het begin betekenen van een verstoring in het brein. Waarschijnlijk is er dan al een 'aanleg', maar is de externe gebeurtenis het moment van aanwakkering. Er is een verband met een scheikundige stoornis in de concentratie van de neurotransmitters in de hersenen. De ziekte is dus niet louter 'psychisch'.
De depressiviteit vermindert uiteindelijk doordat ze verwerkt wordt en afslijt. Een stabiele situatie na een aanvankelijk verlies kan niet blijvend dezelfde emoties en gemoedstoestand opwekken. Er volgt een soort uitputting van de negatieve gevoelens indien de patiënt ze niet verdringt. Verwerking treedt op als het verlies uiteindelijk wordt gerelativeerd of als er compensatie volgt zodat de negatieve spiraal wordt doorbroken. In veel gevallen verdwijnt de reactieve depressie geleidelijk of spontaan. Verbittering kan blijven bestaan maar beïnvloedt de algehele stemming niet meer. De buitenwereld gaat voor de patiënt weer 'leven'. Er kan weer blijdschap worden ervaren.

Soorten behandelingen bij reactieve depressie

Bij een reactieve depressie zijn een of meerdere vertrouwenspersonen van belang. Deze kan in de eigen omgeving worden gevonden, maar ook in het medische circuit. Een depressie kan worden 'behandeld' met gesprekstherapie indien praten met huisgenoten en lotgenoten niet helpt. Deze therapie heeft voornamelijk effect op patiënten die een negatieve manier van denken hebben en niet zozeer op reactieve depressie-patiënten die sterk afhankelijk zijn van de verwerking van de aanleiding, iets dat tijd kost. Medicijnen zoals antidepressiva kunnen worden gegeven bij zeer ernstige depressies die niet reageren op gematigder maatregelen. De middelen beïnvloeden de stoffen in het lichaam die gevoel en stemming bepalen. Genezend zijn ze echter niet, ze onderdrukken enkel de negatieve emoties. Ze werken pas na vier tot zes weken en die wachttijd kan wel erg lang duren. Kalmerende middelen kunnen in de tussentijd worden gegeven maar zijn op de lange duur verslavend van aard en mogen alleen tijdelijk als hulpmiddel worden gebruikt, bijvoorbeeld om het slapen te vergemakkelijken.

Ernstige depressies blijven verborgen

Mocht er toch worden gekozen voor antidepressiva, dan moeten deze minimaal een half jaar worden geslikt. Stoppen betekent dat je opnieuw kunt 'afglijden'. De lijst bijwerkingen bij deze medicijnen is indrukwekkend dus moet worden afgewogen of de nadelen opwegen tegen de voordelen. Overigens is het zo dat patiënten met een ernstige depressie zich dikwijls niet laten behandelen (bezoek aan de dokter is al te veel) en zo'n depressie dus vaak onbehandeld blijft. Daarentegen schrijven dokters helaas massaal antidepressiva voor aan mensen die helemaal geen ernstige depressie hebben. Hierbij kan het gaan om patiënten die voor het minste geringste bij de dokter zitten, mensen die 'aandacht' van hun omgeving plus hun arts willen, mensen die even niet lekker in hun vel zitten, enzovoorts.

Het komt op de ervaring en voorkeur van de arts in kwestie aan of de patiënt wordt behandeld met medicijnen of dat er andere richtlijnen worden gegeven om het leven te veraangenamen. Het is mogelijk om op eigen houtje uit een reactieve depressie te raken, hoe ernstig ook, maar dit vraagt ook veel aandacht en geduld van familie en vrienden. Een natuurlijk middel dat geprobeerd kan worden is 5HTP. Dit is vrij verkrijgbaar en beïnvloedt de serotonine huishouding in de hersenen op een positieve manier. Het is een veilig product zonder bijwerkingen dat soms aan te bevelen is boven de pillen die de huisarts in petto heeft.

Te nemen stappen

Er zijn manieren om de depressie te lijf te gaan, hoewel ze veel tijd kosten. De volgende stappen kunnen zelf worden ondernomen:

• Blijven communiceren met de mensen om je heen.
• Jezelf niet isoleren van de omgeving.
• Dagritme aanhouden, eten en slapen op gezette tijden.
• Afleiding zoeken en jezelf proberen te verwennen.
• Praten met lotgenoten op het internet.
• Beseffen dat het een depressie is, en dat die niet eeuwig zal duren.
• Alleen kortdurend tranquillizers nemen.
• Antidepressiva liever mijden.
• 5HTP proberen.

Postnatale depressie

Een bijzondere vorm van een reactieve depressie is een postpartum depressie, in de volksmond 'postnatale depressie'. Deze treedt op na een bevalling. De vele veranderingen - hormonaal, lichamelijk, emotioneel, sociaal - eisen hierbij hun tol. Verantwoordelijkheid en zorg voor de baby drukken zwaar en het is niet ongewoon dat de prille moeder prikkelbaar en nerveus wordt, slaapproblemen krijgt en spontaan in huilen uitbarst. Deze huildagen noemt men ook wel 'baby blues', en treden vooral op tussen de tweede en tiende dag na de bevalling. Het kan soms maandenlang aanhouden.

De moeder voelt zich leeg en somber, kan geen liefde voor de baby voelen, en vraagt zich af waar de roze wolk blijft waar iedereen het over heeft. Maar liefst tachtig procent van de jonge moeders krijgt lichte klachten na de bevalling. De scheidslijn tussen wat nog normaal is, en wat dat niet meer is, is ook hier moeilijk te trekken. Soms treden klachten pas op na een paar weken, als er wederom veranderingen zijn zoals stoppen met borstvoeding of als de moeder weer aan het arbeidsproces gaat deelnemen. Het hele proces van ontzwangeren met eventuele depressieve reacties als gevolg duurt gemiddeld negen maanden tot een jaar.

Winterdepressie en winterblues

Nog een andere vorm van reactieve depressie is de winterdepressie. Najaar, winter en vroeg voorjaar dagen negatieve stemmingen uit. Maar liefst meer dan 1,2 miljoen Nederlanders kennen het terugkerende probleem. Een derde deel hiervan heeft de 'winterdepressie', waar vooral vrouwen gevoelig voor zijn. Dit is de zwaardere variant, ook wel Seasonal Affective Disorder (SAD) geheten. Een mildere vorm is winterblues, ook wel Subsyndromal Seasonal Affective Disorder (S-SAD). Net zoals bij andere reactieve depressies zijn de klachten vooral een neerslachtig gevoel, ernstige moeheid, gewichtstoename door meer eten, nergens zin in hebben en de neiging zichzelf letterlijk op te sluiten.

Oorzaken van winterdepressies en -blues liggen in de vermindering van de hoeveelheid daglicht die een ontregeling van het dag-nachtritme veroorzaakt. Het hormoon melatonine dat ervoor zorgt dat iemand moe wordt en wil slapen wordt door te weinig licht niet onderdruk. Gevolg: Voor je gevoel is het de hele dag al 's avonds laat. Je bent moe en wil niets. De oplossing voor winterdepressie zit in daglicht. Lichttherapie is een kuur dat via de ogen kunstmatig het melatonine beïnvloedt en de depressie kan genezen. Een andere oplossing is dagelijks vele uren buiten doorbrengen.

Gewone reactie op ongewone gebeurtenis

Een reactieve depressie is een gevolg van een ingrijpende gebeurtenis in het leven. Troost kan worden gevonden in het feit dat de meeste mensen op dezelfde manier zouden reageren op zo'n gebeurtenis. Een reactieve depressie bewijst niet dat je zwak bent, maar dat je lichaam normaal reageert op een abnormale situatie.

"It's hard to answer the question "What's wrong?" when nothing's right."

Lees verder

• Stress, overspannenheid & burn-out
• Posttraumatische stress stoornis/syndroom (PTSS)
• Paniekaanvallen, controleverlies door vals alarm!